Üzüm Şırası Nerenin?: İzmirli Bir Genç Yetişkinin Düşünceleri
Sokakta yürürken, bir kafede otururken ya da evde akşam çayı içip bir şeyler okurken bazen öyle sorular geliyor ki, insanın kafasını kurcalayan. İşte geçtiğimiz günlerde, bir arkadaşımla sohbet ederken “Üzüm şırası nerenin?” diye bir soru çıktı ortaya. Şimdi, bu soru bana göre bir milyon dolarlık soru! Çünkü hepimizin kafasında böyle garip ama bir o kadar da yerinde olmayan sorular dönüp durur, değil mi?
Ve ben bu soruya derinlemesine yanıt verme kararı aldım. Gelin, İzmirli bir gencin bakış açısıyla, bu soruyu eğlenceli bir biçimde masaya yatırmaya çalışalım.
Üzüm Şırası, Gerçekten Nerenin?
İlk başta biraz tuhaf gelebilir, çünkü “Üzüm şırası nerenin?” sorusu, aslında bir anda tarihi, kültürel bir bakış açısına bürünür. Şıra, bildiğimiz üzüm suyudur, fakat sadece sıradan bir içecek değildir. Özellikle Ege ve Marmara bölgelerinde, şıra tüketimi oldukça yaygındır. Hani bazen kafelerde yaz kış, çilingir sofralarında masaya gelir ya… İşte o şıra, Ege’nin tadını çıkaran bir içecektir.
İzmirli biri olarak ben de, şıra deyince aklıma ilk olarak bağ bozumu mevsimi gelir. Ya da bayramda, şıra içerken ‘vay be’ dedikçe, İzmir’in nefesini hissederim. Şıra aslında sadece bir içecek değil, bir kültürdür. Yani, soruyu sorarken biraz ciddiyetle yaklaşmak lazım.
İç ses: “Ama İzmirli misin, birader? Herkes şıra içiyor burada!”
Öyle ki, İzmir’in hemen hemen her köyünde şıra içme ritüeli vardır. İşte bu yüzden, İzmirli birinin “Üzüm şırası nerenin?” diye sorması, tamamen ciddiyetle değil, biraz da şehriçi muhabbeti gibi bir şeydir. “Yahu, şıra buraya özgüdür!” demek için kullanılır. Sonuçta, bu soruyu sorarken “bize ait” dediğimiz şeylerin kıymetini de ortaya koyarız, değil mi?
Ama Şıra Gerçekten Nerenin?
Beni tanıyanlar bilir, bir soruyu gerçekten çözmeden içim rahat etmez. Hadi, şıra gerçekten nerenin sorusuna biraz daha derinden bakalım. Şıra, aslında eski Türk mutfağında, üzümün fermente edilmeden önceki hali olarak biliniyor. Yani, bir bakıma üzümün “ham hali” diyebiliriz. Fakat, şıra deyince aklımıza ilk gelen, modern Türkiye’deki şıradır, ve işte buradan sonra işler karışır.
Öncelikle, Marmara’dan Ege’ye kadar uzanan bir hattın tam ortasında yer alan köylerde, şıra yapımı oldukça yaygındır. Ama Türkiye’nin farklı yerlerinde, farklı tarzlarda üretilen şıralar da vardır. Hatta bazı yörelerde, şıra, üzüme dayanarak, çeşitli meyve aromalarıyla karıştırılır. Yani “Şıra nerenin?” sorusu, aslında her bölgenin kendine özgü bir cevaba sahip olabileceği bir soru!
Üzüm Şırası ve Sohbetler
Tabii, şıra deyince bazen insanın aklına sadece içki gelmiyor. Bizim gibi arkadaşlar, bir akşam çayı içerken bu şıra meselesi üzerine uzun uzadıya sohbetler de ederiz. “Şıra aslında sosyolojik bir fenomen” dediğimde, arkadaşım gözlerini fal taşı gibi açıp, “Efsane bir tespit! Nasıl ya?” diyor. (Evet, bazen havadan sudan çok derin sohbetler yaparım. Neyse…)
Kültürel Bir Bağlamda Şıra
Yeri gelmişken, şıra bir yandan da aslında kültürel bir bağlam taşır. Eğer bir İzmirli’sen, şıra, güzel bir akşam yemeğinin vazgeçilmezi olabilir. Çünkü şıra, yediğimiz zeytinyağlılarla, piyazlarla, rakı sofralarındaki mezelerle müthiş uyum sağlar. Ama bunu bir İstanbul kafesinde yapsan, garson sana “Beyefendi, üzüm suyu mu istersiniz?” diye sorar. İşte o zaman “Biz İzmirli’yiz” diyip biraz sinirli bir şekilde bakarız, çünkü “Şıra” bizim kültürümüzde başka bir şeydir.
Şıra İçen Bir İzmirli Olarak
İzmir’de büyüdüm, ama her zaman bir sorum vardı: “Şıra, gerçekten bizim mi?” Bu, “bize özel” olan her şeyin anlamını sorgulamak gibiydi. Sonra fark ettim ki, şıra aslında herkesin içinde kendi kültürüne ait bir şeyler bulduğu, nostaljik bir içecektir.
Şıra içerken, daha çok Ege’nin havasını içime çekiyorum. Bir yudum alıp, ısınırken arka planda gelen “Ege’nin gücü” hissiyatı – hem de biraz “Yavaş, sakin ol!” şeklinde… Bu yüzden “Üzüm şırası nerenin?” sorusuna, şıra içmenin kültürel yönüyle cevap vermek daha anlamlı olur.
Sonuç olarak, “Üzüm şırası nerenin?” sorusunun cevabını sadece bir yere bağlayamayız. İzmir’in her köyünden, Marmara’nın her kasabasından, hatta belki Çukurova’dan bile bir cevabı olabilir. Ama şunu söyleyebilirim: “Üzüm şırası”, sadece bir içecek değil, bir yaşam tarzıdır. Hem de bir kültürdür.
İzmirli bir genç olarak, şıra içmeye devam ediyorum ve soruyorum: “Bize özel olan her şeyin tadı, ne zaman biraz daha hissedilecek?”